Γιατί αυτά δεν είναι σε κανένα σχολικό βιβλίο;
Ο αιματηρός Κατοχικός Εμφύλιος επεκτάθηκε σχεδόν σε ολόκληρη την ηπειρωτική Ελλάδα. Μια από τις πτυχές του που παραμένουν σχετικά άγνωστες είναι ο Εμφύλιος στη Μέση Ανατολή, στα 1943 και – κυρίως – στα 1944. Εκεί δεν υπήρχαν πολλαπλά μέτωπα: στρατοί κατοχής, Αντίσταση, δωσίλογοι, Τάγματα Ασφαλείας κλπ, συνθήκες δηλαδή που δεκαετίες μετά εξακολουθούν να συσκοτίζουν την ανάλυση των γεγονότων, σε ό,τι αφορά τον Εμφύλιο – που συνέβαινε μέσα σε όλα αυτά. Υπήρχαν μονάχα Έλληνες, σε μάχιμες μονάδες τους στρατού και του ναυτικού. Κι όμως, ο Εμφύλιος που είχε ξεσπάσει στην ηπειρωτική Ελλάδα, μέσα στην Κατοχή, έφτασε ως εκεί ή μάλλον εκδηλώθηκε και εκεί. Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση της Μέσης Ανατολής ο πραγματικός στόχος του Εμφυλίου, δηλαδή η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας από το ΚΚΕ, δεν είναι εύκολο να συγκαλυφθεί.
Στην Μέση Ανατολή το ΕΒΡΑΪΚΟ ΕΑΜ λεγόταν ΑΣΟ:
Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση. Σύμφωνα με το Σόλωνα Γρηγοριάδη (βασική πηγή, μαζί με τον Φοίβο Οικονομίδη, για όσα αναφέρονται σε αυτή την ανάρτηση) ιδρυτής της ήταν το παλαιό στέλεχος του ΚΚΕ Γιάννης Σαλλάς, στις 10 Οκτωβρίου 1941. Παράλληλες (εαμικές) οργανώσεις ήταν ο ΕΑΣ (Εθνικός Απελευθερωστικός Σύνδεσμος) για τους πρόσφυγες της Μέσης Ανατολής από την Ελλάδα και τους ομογενείς Αιγυπτιώτες, η ΑΟΝ (στο ναυτικό) και η ΑΟΑ (στην αεροπορία).
Γράφει ο Γρηγοριάδης (Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, εκδ. polaris, τόμος Α’, σελ. 279 κ.ε.):
Η ΑΣΟ και οι διακλαδώσεις της ΑΟΝ και ΑΟΑ κατόρθωσαν να οργανώσουν σημαντικό αριθμό των στρατιωτών, των ναυτών και των σμηνιτών, καθώς και ένα μικρό αλλά όχι ασήμαντο μέρος υπαξιωματικών και αξιωματικών. Ένα τμήμα τους σοβαρό προσχώρησε βαθμιαία απόλυτα στον κομμουνισμό, περιλαμβάνοντας και μερικούς βαθμοφόρους. Με τον μηχανισμό που συγκρότησε μπορούσε να κινητοποιεί μαζικά τους άνδρες και να εμπνέει φανατισμό και πάθος. Αρχικά απευθυνόταν στους δημοκρατικούς, αλλά ενέταξε τους οπαδούς της σε μια σαφώς αριστερή κατηγορία με την επωνυμία του «αντιφασίστα». Αυτό ήταν και το βασικό της σύνθημα, καθώς και ο τίτλος της εφημερίδας που εξέδιδε: Αντιφασίστας.
Η δράση της ΑΣΟ υπήρξε πολύ πιο ανοιχτή και απροκάλυπτη από του ΕΑΜ. Έπαιρνε σαφείς, αδιάλλακτες, επιθετικές πολιτικές θέσεις κατά του βασιλιά, της κυβέρνησης, ακόμη και κατά των αστικών δημοκρατικών αντιλήψεων των παλαιοβενιζελικών (…)
Στην τακτική και στρατηγική της η ΑΣΟ χρησιμοποίησε γνήσια επαναστατικές, λενινιστικές μεθόδους. Τα στελέχη της ζούσαν στην εποχή του 1916. Στρέφονταν απευθείας προς τα κάτω, προς τους οπλίτες. Η κινητοποίηση και η μύηση αξιωματικών αποτελούσε δευτερεύοντα σκοπό τη οργάνωσης (…) Στελέχη και οπαδοί της ισχυρής οργάνωσης είχαν νοοτροπία «Ερυθροφρουρών», όπως θα λέγαμε σήμερα (σημ: το κείμενο είναι γραμμένο τρεις δεκαετίες πριν)
Φεβρουάριος – Μάρτιος 1943
Στις 17 Φεβρουαρίου 1943 εξεγέρθηκαν οι άνδρες ενός τάγματος πεζικού, επειδή αντικαταστάθηκε ο διοικητής τους, αν/χης Χατζησταυρής (ο οποίος ήταν απότακτος βενιζελικός κινηματίας του ’35). Η αναταραχή επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη ΙΙ ταξιαρχία: ξυλοκοπήθηκε ένας ταγματάρχης που φερόταν ως διάδοχος του Χατζησταυρή, ενώ, παράλληλα, 150 αξιωματικοί της ταξιαρχίας, από αυτούς που η ΑΣΟ αποκαλούσε «φασίστες» υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης τότε, έσπευσε από το Κάιρο στη Συρία, όπου γινόντουσαν όλα αυτά, αλλά τον βρήκε άλλη κεραμίδα: Στασίασαν ένοπλα και οι άνδρες της Ι ταξιαρχίας, σε ένδειξη συμπαράστασης στον Χατζησταυρή.
Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 282):
Οι στασιαστές – στρατιώτες, αρκετοί υπαξιωματικοί και μερικοί κατώτεροι αξιωματικοί – απαιτούσαν να επανέλθουν στις διοικήσεις τους ο αντισυναταγματάρχης Χατζηπαυλής και οι διοικητές των άλλων ταγμάτων, που μετά την εξέγερση είχαν ταχθεί αλληλέγγυοι με τον Χατζησταυρή και διατάχτηκε η αντικατάστασή τους’ να απομακρυνθούν όσοι αξιωματικοί χαρακτηρίζονταν από τους στασιαστές «τεταρτοαυγουστιανοί»’ κι ακόμη να γίνει ανασχηματισμός της κυβέρνησης με την είσοδο δημοκρατικών προσωπικοτήτων…
Ο Κανελλόπουλος, ο οποίος αντιμετώπισε στη Χεντέρα της Παλαιστίνης την απειλή λυντσαρίσματος από Έλληνες στρατιώτες και γλίτωσε την τελευταία στιγμή, ανίκανος να επιβληθεί με δυνάμεις της ελληνικής κυβέρνησης στους στασιαστές, στράφηκε προς τους Άγγλους. Οι οποίοι, ενόψει της αιματοχυσίας, συμβούλεψαν υποχώρηση.
Πράγματι, οι 150 αξιωματικοί που είχαν παραιτηθεί, συν 150 οπλίτες από τις στασιασμένες μονάδες, συνελήφθησαν και κλείστηκαν στο στρατόπεδο «Μερζ Αγιούμ». Επιπλέον, ενώ ο Κανελλόπουλος έφευγε, έγινε εκκαθάριση των «τεταρτοαυγουστιανών» της κυβέρνησης, αλλά και του αρχηγού του στόλου. Η εξέγερση στέφθηκε από επιτυχία!
Αφού ηρέμησαν τα πράγματα, άλλαξαν οι διοικήσεις των ταξιαρχιών και οι πλέον «δραστήριοι» στασιαστές στάλθηκαν στο Τομπρούκ, να φρουρούν ένα στρατόπεδο Γερμανών αιχμαλώτων. Αλλά ο κινητήριος μοχλός της εξέγερσης, η ΑΣΟ, παρέμεινε άγνωστη και άθικτη.
Τα Ιουλιανά του 1943
Τον Ιούλιο του ’43 άρχισαν οι εξεγέρσεις στο ναυτικό και ειδικότερα στα πολεμικά Ιέραξ και Μιαούλης, οι οποίες κατεστάλησαν, αφού αναστάτωσαν την Αλεξάνδρεια. Ταυτόχρονα εξεγέρθηκε και πάλι η ΙΙ ταξιαρχία. Μετά τον πρώτο νεκρό ακολούθησε ξυλοδαρμός αξιωματικών, μια αυτοκτονία ενός ιατρού – οπλίτη και σύλληψη των «αντιδραστικών», αξιωματικών και οπλιτών. Τότε επενέβησαν οι Άγγλοι, αφόπλισαν τη ΙΙ ταξιαρχία και έστειλαν καμιά τριακοσιαριά στασιαστές σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά δεν εκτελέστηκαν. Λίγες μέρες αργότερα έγινε νέα ανεπιτυχής εξέγερση των κρατουμένων στασιαστών. Δυο από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν. Η ταξιαρχία διαλύθηκε. Αλλά τα σοβαρότερα γεγονότα του Εμφυλίου των ξενιτεμένων μαχητών επρόκειτο να ξεκινήσουν τον Απρίλιο του ’44.
Ο πικρός Απρίλης του 1944
Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 493):
Μέσα στις μονάδες και στα πολεμικά πλοία, η ΑΣΟ είχε κατορθώσει, μετά τις στάσεις του 1943, να ανασυνταχθεί και να εξαπλωθεί. (…) Δεν υποπτευόταν ο κάθε διοικητής ή κυβερνήτης σε πόσο βαθμό βρίσκονταν υπό τον έλεγχο αυτής της αόρατης και ασύλληπτης Αρχής οι άνθρωποι που διοικούσε. Ακόμη περισσότερο δεν το υποπτεύονταν κυβέρνηση και επιτελεία.
Η εμφάνιση της ΠΕΕΑ έκανε την ΑΣΟ να ανέλθει πάλι στο προσκήνιο. Καθώς η αναμέτρηση για την κυβέρνηση εθνικής ενότητας πλησίαζε, μία από τις δυνάμεις που βάραινε στη ζυγαριά των παρατάξεων ήταν ο στρατός, το ναυτικό και η αεροπορία της Μέσης Ανατολής.
Όποιος τελικά τις έθετε υπό τον έλεγχό του θα αποκτούσε ένα ισχυρό όργανο πίεσης. Αλλά ο έλεγχος αποτελούσε επίζηλο γέρας και για έναν άλλο σκοπό. Όσο πλησίαζε η ώρα της Απελευθέρωσης, τόσο διαγραφόταν η σημασία των ενόπλων δυνάμεων του εξωτερικού για τη μεταπελευθρωτική νέα αναμέτρηση. Το αποτέλεσμα όμως όλων αυτών των αντιτιθέμενων ισχυρών τάσεων ήταν οι ένοπλες δυνάμεις περίπου να διαλυθούν πριν ακόμη λήξει ο πόλεμος, στον οποίο η δράση τους αποτελούσε εθνική ανάγκη.
Ο αντικειμενικός στόχος της εξέγερσης του Απριλίου ήταν ο εξαναγκασμός της κυβέρνησης Τσουδερού να ανασχηματιστεί και να αναγνωρίσει την ΠΕΕΑ ως κύριο συνομιλητή και πραγματικό εκπρόσωπο της Ελλάδας. Αν όχι, τότε η κυβέρνηση θα διαλυόταν. Ουσιαστικά αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη και αποφασιστική εμφύλια σύγκρουση αριστεράς και δεξιάς για την ίδια την εξουσία. Όχι απλά την εξουσία στα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας, αλλά την κυβερνητική εξουσία – για εκείνη τη στιγμή και για μετά την απελευθέρωση. Και σε αντίθεση με τη δεύτερη μεγάλη ένοπλη σύγκρουση των δύο παρατάξεων, δηλαδή τα Δεκεμβριανά, όπου δεν υπήρχε καν θέμα εξουσίας, στη Μέση Ανατολή διακύβευμα υπήρχε και διεκδικήθηκε με κάθε τρόπο.
Την πρωταπριλιά του ’44, δυο αξιωματικοί του 2ου Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού, κοντά στην Ηλιούπολη του Καΐρου εμφανίστηκαν στο διοικητή τους και δήλωσαν ότι αυτοί αναγνωρίζουν ως νόμιμη κυβέρνηση μόνο την ΠΕΕΑ, δηλαδή την κυβέρνηση του βουνού. Ακολούθησε συγκέντρωση του Συντάγματος, όπου δήλωσαν υποστήριξη στην ΠΕΕΑ 14 αξιωματικοί και 240 οπλίτες, σε σύνολο 700. Ο διοικητής Μανιδάκης, προετοιμασμένος, τους συνέλαβε όλους, τους παρέδωσε στους Άγγλους και αυτοί τους έκλεισαν στο στρατόπεδο Μένα κοντά στις πυραμίδες.
Στις 3 Απριλίου ο απότακτος (για τις στάσεις του ’43) ταγματάρχης Κώνστας κατέλαβε το ελληνικό φρουραρχείο του Καϊρου. Την ίδια μέρα παρουσιάστηκαν στον πρωθυπουργό Τσουδερό τρεις συνταγματάρχες και του δήλωσαν ότι στον στρατό και το στόλο ασκούσαν την πραγματική διοίκηση επιτροπές στρατιωτών και ναυτών, μελών του ΑΣΟ. Ο Τσουδερός παραιτήθηκε και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Σοφοκλής Βενιζέλος.
Η μαχητική διάθεση των πληρωμάτων των πολεμικών πλοίων υπέρ του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ αναζωπυρώθηκε με την παραίτηση Τσουδερού. Στόχος τώρα ήταν ο πλήρης έλεγχος του στόλου, για λογαριασμό της ΠΕΕΑ. Ομάδες ναυτών κατέλαβαν το Υπουργείο Ναυτικών, το Αρχηγείο του Στόλου, το Ναυτικό Φρουραρχείο στην Αλεξάνδρεια, καθώς και τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στο Κάιρο κατελήφθησαν τα κτήρια του Γενικού Επιτελείου και της Επιμελητείας, ενώ δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση φρουρούσαν τα υπόλοιπα.
Ενώ οι Άγγλοι ανακαταλάμβαναν τα κτήρια που κατείχαν οι στασιαστές στο Κάιρο, επαναστάτησε η Ι ταξιαρχία. Εκεί η ΑΣΟ παρέταξε μια δύναμη 1000 ανδρών, σε σύνολο 5000. Ταυτόχρονα και η ΙΙ ταξιαρχία πέρασε στον έλεγχο των στρατιωτών. Ελάχιστες μονάδες παρέμειναν πιστές στην κυβέρνηση. Την ίδια νύχτα (5η προς 6η Απριλίου) το κίνημα επεκτάθηκε στα πλοία που βρισκόντουσαν στην Αλεξάνδρεια και στο Πορτ Σάιντ, αλλά και στα υποβρύχια, που βρισκόντουσαν στη Μάλτα. Το πρωί της 6ης Απριλίου ο στόλος αναφερόταν (θεωρητικά) στην ΠΕΕΑ! Οι Άγγλοι τραβούσαν, με το γνωστό τους φλέγμα, τα μαλλιά τους…
Σύμφωνα με οδηγίες του ίδιου του Τσώρτσιλ, επελέγη ως πρώτη αντίδραση η μέθοδος του αποκλεισμού των 4.500 περίπου στασιαστών, από νερό και τροφή, κάτι που εφαρμόστηκε από τις 8 Απριλίου. Όχι με απόλυτη επιτυχία, γιατί οι Άραβες της περιοχής έκαναν κοντραμπάντο με τους πολιορκημένους. Τελικά, τη νύχτα της 23ης προς 24η Απριλίου οι Άγγλοι επιτέθηκαν με πυροβολικό και άρματα, αλλά δε συνάντησαν σθεναρή αντίσταση. Οι στασιαστές συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα, ενώ μοναδικός νεκρός της «μάχης» ήταν ένας Βρετανός αξιωματικός.
Στο μεταξύ, η κυβέρνηση οργάνωνε ομάδες εφόδου για την ανακατάληψη των πλοίων. Η επιχείρηση έγινε τη νύχτα της 22ας Απριλίου. Άλλα πλοία επανακατελήφθησαν με λίγα και άλλα με πολλά θύματα. Έξι μέρες αργότερα παραδόθηκε χωρίς μάχη ο Αβέρωφ και τα άλλα πολεμικά που είχαν στασιάσει στο Πόρτ Σάιντ. Το ίδιο συνέβη και με τις μονάδες που βρισκόντουσαν στη Μάλτα ή έπλεαν στη Μεσόγειο.
Ο τελικός απολογισμός της Εμφύλιας σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή ήταν η πλήρης σχεδόν διάλυση του στρατού, ενώ το ναυτικό παρέμεινε αξιόμαχο, υπό τις διαταγές της εξόριστης κυβέρνησης.
Αποτίμηση
Ο Εμφύλιος στη Μέση Ανατολή είχε σοβαρά πολιτικά αποτελέσματα.
Πρώτον, διέλυσε ουσιαστικά το πεζικό της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης: οι δυο μεραρχίες, οι οποίες υποτίθεται ότι θα έκαναν θριαμβευτική είσοδο στη Ρώμη, περιορίστηκαν τελικά σε μια ταξιαρχία, η οποία πολέμησε στο Ρίμινι και μετά στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.
Δεύτερον, χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός πίεσης της αριστεράς στη διάσκεψη του Λιβάνου.
Τρίτον, είχε ως αποτέλεσμα τον πολιτικό και στρατιωτικό αυτοευνουχισμό του ΚΚΕ: θα ήταν εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες μετά την επιστροφή του στρατού αυτού στην Ελλάδα, αν δεν είχε μεσολαβήσει η εξέγερση, η οποία οδήγησε στην εξάρθρωση των μεγάλων δυνάμεων του ΕΑΜ (ΑΣΟ) κυρίως μεταξύ των στρατιωτών και των ναυτών.
Τέταρτον, έδειξε την πολιτική μυωπία των «λενινιστών» στη Μέση Ανατολή: αντί να περιφρουρήσουν τις δυνάμεις τους για την κρίσιμη στιγμή της Απελευθέρωσης, όπου θα παιζόντουσαν τα πάντα, τις ξόδεψαν κυνηγώντας ενδιάμεσους και δευτερεύοντες πολιτικούς στόχους. Και μάλιστα σε καιρό πολέμου – κι ακόμα χειρότερα, στα εδάφη της Μέσης Ανατολής, όπου κυριαρχούσε απολύτως ο μεγάλος τους αντίπαλος, δηλαδή οι Άγγλοι.
Πέμπτον, φάνηκε ξεκάθαρα ο πολιτικός αμοραλισμός του ΚΚΕ: οι αντιπρόσωποι της Αριστεράς στη Διάσκεψη του Λιβάνου, λίγες βδομάδες αργότερα, δε δίστασαν να καταδικάσουν απερίφραστα, ως άφρονες, τους συντρόφους τους, σε απολογητικά τηλεγραφήματα προς τους Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ και το κίνημά τους έγκλημα κατά της πατρίδος (Γρηγοριάδης, ο.π, σελ. 522 & 531). Την ίδια ώρα που χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές βρισκόντουσαν πίσω από τα συρματοπλέγματα, στα στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής, υπό Βρετανική φρούρηση.
Έκτον, όπως αποδεικνύεται από τα έγγραφα του Φόρειν Όφις, οι Άγγλοι δεν είχαν ανάμειξη στην προετοιμασία της εξέγερσης, η οποία ήταν καθαρά ελληνική υπόθεση (Φ. Οικονομίδης, οι προστάτες, εκδ. Ιωλκός, σελ. 76 κ.ε.). Αντίθετα, είχαν αποφασιστική συμβολή στην καταστολή της.
Έβδομον, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε απροκάλυπτα την εξέγερση των Ελλήνων στη Μέση Ανατολή (Φ. Οικονομίδης, ο.π, σελ. 80). Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στην υπόθεση ότι το καθοδηγητικό κέντρο της ΑΣΟ δε βρισκόταν σε επαφή με το ΚΚΕ στην Αθήνα ή τα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας (ΠΕΕΑ), αλλά απευθείας με τους Σοβιετικούς. Οι οποίοι έψαχναν μοχλούς πίεσης προς τους Άγγλους, προκειμένου να προωθήσουν τις επιδιώξεις τους στην Πολωνία, στις οποίες η Αγγλία ακόμα αντιστεκόταν σθεναρά. Φυσικά, οι Έλληνες κομμουνιστές της Μέσης Ανατολής ήταν απλά αναλώσιμοι για τους Σοβιετικούς, με τον ίδιο τρόπο που ήταν αναλώσιμοι και οι σύντροφοί τους λίγους μήνες αργότερα, στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.
greekcivilwar.wordpress.com
http://dia-kosmos.blogspot.gr/
Γράφει ο Γρηγοριάδης (Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας, εκδ. polaris, τόμος Α’, σελ. 279 κ.ε.):
Η ΑΣΟ και οι διακλαδώσεις της ΑΟΝ και ΑΟΑ κατόρθωσαν να οργανώσουν σημαντικό αριθμό των στρατιωτών, των ναυτών και των σμηνιτών, καθώς και ένα μικρό αλλά όχι ασήμαντο μέρος υπαξιωματικών και αξιωματικών. Ένα τμήμα τους σοβαρό προσχώρησε βαθμιαία απόλυτα στον κομμουνισμό, περιλαμβάνοντας και μερικούς βαθμοφόρους. Με τον μηχανισμό που συγκρότησε μπορούσε να κινητοποιεί μαζικά τους άνδρες και να εμπνέει φανατισμό και πάθος. Αρχικά απευθυνόταν στους δημοκρατικούς, αλλά ενέταξε τους οπαδούς της σε μια σαφώς αριστερή κατηγορία με την επωνυμία του «αντιφασίστα». Αυτό ήταν και το βασικό της σύνθημα, καθώς και ο τίτλος της εφημερίδας που εξέδιδε: Αντιφασίστας.
Η δράση της ΑΣΟ υπήρξε πολύ πιο ανοιχτή και απροκάλυπτη από του ΕΑΜ. Έπαιρνε σαφείς, αδιάλλακτες, επιθετικές πολιτικές θέσεις κατά του βασιλιά, της κυβέρνησης, ακόμη και κατά των αστικών δημοκρατικών αντιλήψεων των παλαιοβενιζελικών (…)
Στην τακτική και στρατηγική της η ΑΣΟ χρησιμοποίησε γνήσια επαναστατικές, λενινιστικές μεθόδους. Τα στελέχη της ζούσαν στην εποχή του 1916. Στρέφονταν απευθείας προς τα κάτω, προς τους οπλίτες. Η κινητοποίηση και η μύηση αξιωματικών αποτελούσε δευτερεύοντα σκοπό τη οργάνωσης (…) Στελέχη και οπαδοί της ισχυρής οργάνωσης είχαν νοοτροπία «Ερυθροφρουρών», όπως θα λέγαμε σήμερα (σημ: το κείμενο είναι γραμμένο τρεις δεκαετίες πριν)
Φεβρουάριος – Μάρτιος 1943
Στις 17 Φεβρουαρίου 1943 εξεγέρθηκαν οι άνδρες ενός τάγματος πεζικού, επειδή αντικαταστάθηκε ο διοικητής τους, αν/χης Χατζησταυρής (ο οποίος ήταν απότακτος βενιζελικός κινηματίας του ’35). Η αναταραχή επεκτάθηκε σε ολόκληρη τη ΙΙ ταξιαρχία: ξυλοκοπήθηκε ένας ταγματάρχης που φερόταν ως διάδοχος του Χατζησταυρή, ενώ, παράλληλα, 150 αξιωματικοί της ταξιαρχίας, από αυτούς που η ΑΣΟ αποκαλούσε «φασίστες» υπέβαλαν τις παραιτήσεις τους. Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Εθνικής Αμύνης τότε, έσπευσε από το Κάιρο στη Συρία, όπου γινόντουσαν όλα αυτά, αλλά τον βρήκε άλλη κεραμίδα: Στασίασαν ένοπλα και οι άνδρες της Ι ταξιαρχίας, σε ένδειξη συμπαράστασης στον Χατζησταυρή.
Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 282):
Οι στασιαστές – στρατιώτες, αρκετοί υπαξιωματικοί και μερικοί κατώτεροι αξιωματικοί – απαιτούσαν να επανέλθουν στις διοικήσεις τους ο αντισυναταγματάρχης Χατζηπαυλής και οι διοικητές των άλλων ταγμάτων, που μετά την εξέγερση είχαν ταχθεί αλληλέγγυοι με τον Χατζησταυρή και διατάχτηκε η αντικατάστασή τους’ να απομακρυνθούν όσοι αξιωματικοί χαρακτηρίζονταν από τους στασιαστές «τεταρτοαυγουστιανοί»’ κι ακόμη να γίνει ανασχηματισμός της κυβέρνησης με την είσοδο δημοκρατικών προσωπικοτήτων…
Ο Κανελλόπουλος, ο οποίος αντιμετώπισε στη Χεντέρα της Παλαιστίνης την απειλή λυντσαρίσματος από Έλληνες στρατιώτες και γλίτωσε την τελευταία στιγμή, ανίκανος να επιβληθεί με δυνάμεις της ελληνικής κυβέρνησης στους στασιαστές, στράφηκε προς τους Άγγλους. Οι οποίοι, ενόψει της αιματοχυσίας, συμβούλεψαν υποχώρηση.
Πράγματι, οι 150 αξιωματικοί που είχαν παραιτηθεί, συν 150 οπλίτες από τις στασιασμένες μονάδες, συνελήφθησαν και κλείστηκαν στο στρατόπεδο «Μερζ Αγιούμ». Επιπλέον, ενώ ο Κανελλόπουλος έφευγε, έγινε εκκαθάριση των «τεταρτοαυγουστιανών» της κυβέρνησης, αλλά και του αρχηγού του στόλου. Η εξέγερση στέφθηκε από επιτυχία!
Αφού ηρέμησαν τα πράγματα, άλλαξαν οι διοικήσεις των ταξιαρχιών και οι πλέον «δραστήριοι» στασιαστές στάλθηκαν στο Τομπρούκ, να φρουρούν ένα στρατόπεδο Γερμανών αιχμαλώτων. Αλλά ο κινητήριος μοχλός της εξέγερσης, η ΑΣΟ, παρέμεινε άγνωστη και άθικτη.
Τα Ιουλιανά του 1943
Τον Ιούλιο του ’43 άρχισαν οι εξεγέρσεις στο ναυτικό και ειδικότερα στα πολεμικά Ιέραξ και Μιαούλης, οι οποίες κατεστάλησαν, αφού αναστάτωσαν την Αλεξάνδρεια. Ταυτόχρονα εξεγέρθηκε και πάλι η ΙΙ ταξιαρχία. Μετά τον πρώτο νεκρό ακολούθησε ξυλοδαρμός αξιωματικών, μια αυτοκτονία ενός ιατρού – οπλίτη και σύλληψη των «αντιδραστικών», αξιωματικών και οπλιτών. Τότε επενέβησαν οι Άγγλοι, αφόπλισαν τη ΙΙ ταξιαρχία και έστειλαν καμιά τριακοσιαριά στασιαστές σε στρατόπεδα συγκέντρωσης. Τέσσερις καταδικάστηκαν σε θάνατο, αλλά δεν εκτελέστηκαν. Λίγες μέρες αργότερα έγινε νέα ανεπιτυχής εξέγερση των κρατουμένων στασιαστών. Δυο από αυτούς καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν. Η ταξιαρχία διαλύθηκε. Αλλά τα σοβαρότερα γεγονότα του Εμφυλίου των ξενιτεμένων μαχητών επρόκειτο να ξεκινήσουν τον Απρίλιο του ’44.
Ο πικρός Απρίλης του 1944
Γράφει ο Γρηγοριάδης (ο.π, σελ. 493):
Μέσα στις μονάδες και στα πολεμικά πλοία, η ΑΣΟ είχε κατορθώσει, μετά τις στάσεις του 1943, να ανασυνταχθεί και να εξαπλωθεί. (…) Δεν υποπτευόταν ο κάθε διοικητής ή κυβερνήτης σε πόσο βαθμό βρίσκονταν υπό τον έλεγχο αυτής της αόρατης και ασύλληπτης Αρχής οι άνθρωποι που διοικούσε. Ακόμη περισσότερο δεν το υποπτεύονταν κυβέρνηση και επιτελεία.
Η εμφάνιση της ΠΕΕΑ έκανε την ΑΣΟ να ανέλθει πάλι στο προσκήνιο. Καθώς η αναμέτρηση για την κυβέρνηση εθνικής ενότητας πλησίαζε, μία από τις δυνάμεις που βάραινε στη ζυγαριά των παρατάξεων ήταν ο στρατός, το ναυτικό και η αεροπορία της Μέσης Ανατολής.
Όποιος τελικά τις έθετε υπό τον έλεγχό του θα αποκτούσε ένα ισχυρό όργανο πίεσης. Αλλά ο έλεγχος αποτελούσε επίζηλο γέρας και για έναν άλλο σκοπό. Όσο πλησίαζε η ώρα της Απελευθέρωσης, τόσο διαγραφόταν η σημασία των ενόπλων δυνάμεων του εξωτερικού για τη μεταπελευθρωτική νέα αναμέτρηση. Το αποτέλεσμα όμως όλων αυτών των αντιτιθέμενων ισχυρών τάσεων ήταν οι ένοπλες δυνάμεις περίπου να διαλυθούν πριν ακόμη λήξει ο πόλεμος, στον οποίο η δράση τους αποτελούσε εθνική ανάγκη.
Ο αντικειμενικός στόχος της εξέγερσης του Απριλίου ήταν ο εξαναγκασμός της κυβέρνησης Τσουδερού να ανασχηματιστεί και να αναγνωρίσει την ΠΕΕΑ ως κύριο συνομιλητή και πραγματικό εκπρόσωπο της Ελλάδας. Αν όχι, τότε η κυβέρνηση θα διαλυόταν. Ουσιαστικά αυτή ήταν η πρώτη μεγάλη και αποφασιστική εμφύλια σύγκρουση αριστεράς και δεξιάς για την ίδια την εξουσία. Όχι απλά την εξουσία στα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας, αλλά την κυβερνητική εξουσία – για εκείνη τη στιγμή και για μετά την απελευθέρωση. Και σε αντίθεση με τη δεύτερη μεγάλη ένοπλη σύγκρουση των δύο παρατάξεων, δηλαδή τα Δεκεμβριανά, όπου δεν υπήρχε καν θέμα εξουσίας, στη Μέση Ανατολή διακύβευμα υπήρχε και διεκδικήθηκε με κάθε τρόπο.
Την πρωταπριλιά του ’44, δυο αξιωματικοί του 2ου Συντάγματος Πεδινού Πυροβολικού, κοντά στην Ηλιούπολη του Καΐρου εμφανίστηκαν στο διοικητή τους και δήλωσαν ότι αυτοί αναγνωρίζουν ως νόμιμη κυβέρνηση μόνο την ΠΕΕΑ, δηλαδή την κυβέρνηση του βουνού. Ακολούθησε συγκέντρωση του Συντάγματος, όπου δήλωσαν υποστήριξη στην ΠΕΕΑ 14 αξιωματικοί και 240 οπλίτες, σε σύνολο 700. Ο διοικητής Μανιδάκης, προετοιμασμένος, τους συνέλαβε όλους, τους παρέδωσε στους Άγγλους και αυτοί τους έκλεισαν στο στρατόπεδο Μένα κοντά στις πυραμίδες.
Στις 3 Απριλίου ο απότακτος (για τις στάσεις του ’43) ταγματάρχης Κώνστας κατέλαβε το ελληνικό φρουραρχείο του Καϊρου. Την ίδια μέρα παρουσιάστηκαν στον πρωθυπουργό Τσουδερό τρεις συνταγματάρχες και του δήλωσαν ότι στον στρατό και το στόλο ασκούσαν την πραγματική διοίκηση επιτροπές στρατιωτών και ναυτών, μελών του ΑΣΟ. Ο Τσουδερός παραιτήθηκε και ανέλαβε την πρωθυπουργία ο Σοφοκλής Βενιζέλος.
Η μαχητική διάθεση των πληρωμάτων των πολεμικών πλοίων υπέρ του ΕΑΜ και της ΠΕΕΑ αναζωπυρώθηκε με την παραίτηση Τσουδερού. Στόχος τώρα ήταν ο πλήρης έλεγχος του στόλου, για λογαριασμό της ΠΕΕΑ. Ομάδες ναυτών κατέλαβαν το Υπουργείο Ναυτικών, το Αρχηγείο του Στόλου, το Ναυτικό Φρουραρχείο στην Αλεξάνδρεια, καθώς και τη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων. Στο Κάιρο κατελήφθησαν τα κτήρια του Γενικού Επιτελείου και της Επιμελητείας, ενώ δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση φρουρούσαν τα υπόλοιπα.
Ενώ οι Άγγλοι ανακαταλάμβαναν τα κτήρια που κατείχαν οι στασιαστές στο Κάιρο, επαναστάτησε η Ι ταξιαρχία. Εκεί η ΑΣΟ παρέταξε μια δύναμη 1000 ανδρών, σε σύνολο 5000. Ταυτόχρονα και η ΙΙ ταξιαρχία πέρασε στον έλεγχο των στρατιωτών. Ελάχιστες μονάδες παρέμειναν πιστές στην κυβέρνηση. Την ίδια νύχτα (5η προς 6η Απριλίου) το κίνημα επεκτάθηκε στα πλοία που βρισκόντουσαν στην Αλεξάνδρεια και στο Πορτ Σάιντ, αλλά και στα υποβρύχια, που βρισκόντουσαν στη Μάλτα. Το πρωί της 6ης Απριλίου ο στόλος αναφερόταν (θεωρητικά) στην ΠΕΕΑ! Οι Άγγλοι τραβούσαν, με το γνωστό τους φλέγμα, τα μαλλιά τους…
Σύμφωνα με οδηγίες του ίδιου του Τσώρτσιλ, επελέγη ως πρώτη αντίδραση η μέθοδος του αποκλεισμού των 4.500 περίπου στασιαστών, από νερό και τροφή, κάτι που εφαρμόστηκε από τις 8 Απριλίου. Όχι με απόλυτη επιτυχία, γιατί οι Άραβες της περιοχής έκαναν κοντραμπάντο με τους πολιορκημένους. Τελικά, τη νύχτα της 23ης προς 24η Απριλίου οι Άγγλοι επιτέθηκαν με πυροβολικό και άρματα, αλλά δε συνάντησαν σθεναρή αντίσταση. Οι στασιαστές συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα, ενώ μοναδικός νεκρός της «μάχης» ήταν ένας Βρετανός αξιωματικός.
Στο μεταξύ, η κυβέρνηση οργάνωνε ομάδες εφόδου για την ανακατάληψη των πλοίων. Η επιχείρηση έγινε τη νύχτα της 22ας Απριλίου. Άλλα πλοία επανακατελήφθησαν με λίγα και άλλα με πολλά θύματα. Έξι μέρες αργότερα παραδόθηκε χωρίς μάχη ο Αβέρωφ και τα άλλα πολεμικά που είχαν στασιάσει στο Πόρτ Σάιντ. Το ίδιο συνέβη και με τις μονάδες που βρισκόντουσαν στη Μάλτα ή έπλεαν στη Μεσόγειο.
Ο τελικός απολογισμός της Εμφύλιας σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή ήταν η πλήρης σχεδόν διάλυση του στρατού, ενώ το ναυτικό παρέμεινε αξιόμαχο, υπό τις διαταγές της εξόριστης κυβέρνησης.
Αποτίμηση
Ο Εμφύλιος στη Μέση Ανατολή είχε σοβαρά πολιτικά αποτελέσματα.
Πρώτον, διέλυσε ουσιαστικά το πεζικό της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης: οι δυο μεραρχίες, οι οποίες υποτίθεται ότι θα έκαναν θριαμβευτική είσοδο στη Ρώμη, περιορίστηκαν τελικά σε μια ταξιαρχία, η οποία πολέμησε στο Ρίμινι και μετά στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.
Δεύτερον, χρησιμοποιήθηκε ως μοχλός πίεσης της αριστεράς στη διάσκεψη του Λιβάνου.
Τρίτον, είχε ως αποτέλεσμα τον πολιτικό και στρατιωτικό αυτοευνουχισμό του ΚΚΕ: θα ήταν εντελώς διαφορετικές οι συνθήκες μετά την επιστροφή του στρατού αυτού στην Ελλάδα, αν δεν είχε μεσολαβήσει η εξέγερση, η οποία οδήγησε στην εξάρθρωση των μεγάλων δυνάμεων του ΕΑΜ (ΑΣΟ) κυρίως μεταξύ των στρατιωτών και των ναυτών.
Τέταρτον, έδειξε την πολιτική μυωπία των «λενινιστών» στη Μέση Ανατολή: αντί να περιφρουρήσουν τις δυνάμεις τους για την κρίσιμη στιγμή της Απελευθέρωσης, όπου θα παιζόντουσαν τα πάντα, τις ξόδεψαν κυνηγώντας ενδιάμεσους και δευτερεύοντες πολιτικούς στόχους. Και μάλιστα σε καιρό πολέμου – κι ακόμα χειρότερα, στα εδάφη της Μέσης Ανατολής, όπου κυριαρχούσε απολύτως ο μεγάλος τους αντίπαλος, δηλαδή οι Άγγλοι.
Πέμπτον, φάνηκε ξεκάθαρα ο πολιτικός αμοραλισμός του ΚΚΕ: οι αντιπρόσωποι της Αριστεράς στη Διάσκεψη του Λιβάνου, λίγες βδομάδες αργότερα, δε δίστασαν να καταδικάσουν απερίφραστα, ως άφρονες, τους συντρόφους τους, σε απολογητικά τηλεγραφήματα προς τους Τσώρτσιλ και Ρούσβελτ και το κίνημά τους έγκλημα κατά της πατρίδος (Γρηγοριάδης, ο.π, σελ. 522 & 531). Την ίδια ώρα που χιλιάδες Έλληνες κομμουνιστές βρισκόντουσαν πίσω από τα συρματοπλέγματα, στα στρατόπεδα της Μέσης Ανατολής, υπό Βρετανική φρούρηση.
Έκτον, όπως αποδεικνύεται από τα έγγραφα του Φόρειν Όφις, οι Άγγλοι δεν είχαν ανάμειξη στην προετοιμασία της εξέγερσης, η οποία ήταν καθαρά ελληνική υπόθεση (Φ. Οικονομίδης, οι προστάτες, εκδ. Ιωλκός, σελ. 76 κ.ε.). Αντίθετα, είχαν αποφασιστική συμβολή στην καταστολή της.
Έβδομον, η Σοβιετική Ένωση υποστήριξε απροκάλυπτα την εξέγερση των Ελλήνων στη Μέση Ανατολή (Φ. Οικονομίδης, ο.π, σελ. 80). Το γεγονός αυτό μας οδηγεί στην υπόθεση ότι το καθοδηγητικό κέντρο της ΑΣΟ δε βρισκόταν σε επαφή με το ΚΚΕ στην Αθήνα ή τα βουνά της κατεχόμενης Ελλάδας (ΠΕΕΑ), αλλά απευθείας με τους Σοβιετικούς. Οι οποίοι έψαχναν μοχλούς πίεσης προς τους Άγγλους, προκειμένου να προωθήσουν τις επιδιώξεις τους στην Πολωνία, στις οποίες η Αγγλία ακόμα αντιστεκόταν σθεναρά. Φυσικά, οι Έλληνες κομμουνιστές της Μέσης Ανατολής ήταν απλά αναλώσιμοι για τους Σοβιετικούς, με τον ίδιο τρόπο που ήταν αναλώσιμοι και οι σύντροφοί τους λίγους μήνες αργότερα, στα Δεκεμβριανά της Αθήνας.
greekcivilwar.wordpress.com
http://dia-kosmos.blogspot.gr/
Δημοσίευση σχολίου
Παρακαλώ να γράφετε με Ελληνικούς χαρακτήρες και να είστε κόσμιοι στις εκφράσεις σας. Οποιοδήποτε άλλο σχόλιο με γκρικλις και ξένη γλώσσα θα διαγράφετε. Ευχαριστώ!